مازرونی زبون - ویکی‌پدیـا

تبری، مقاله پشتو درباره کتاب مازرونی یـا مازندرونی کـه وه ره گِلِکی (gılıki) هم گنّه، اتّا ايرانی زوون هسته كه ایران ِمازرون، سمنون، گلستون، البرز و تهرون ِاستانون دله ونجه گپ زنّه.

مازرونی اتا هندی-ایرانی زوون هسته کـه ایرانیج زوونون دَسته دله دَره و این زوونون ِشمال‌غربی رَجه دله جا گیرنـه. مقاله پشتو درباره کتاب شمال‌غربی ایرانیج ِمـهم‌ترین زوونون کوردی، گیلکی، تالشی، بلوچی، زازاکی و... هستنـه کـه زوون‌شناسون معتقد هستنـه کـه اینان زوون‌ها مازرونی جه خله نزدیکنـه.

بعضی زوون‌شناسون شمال‌غربی ایرانیج ره چنتا پچیک‌ته گروه جا تقسیم کانّه و مثلاً کوردی گروه دله کورمانجی، سورانی و... ره قِرار دِنّه و کاسپینی زوونون ِگروه دله گیلکی، مازرونی، تالشی، سمنانی و تاتی ره جا دِنّه.

تبری زوون اتی قدیمـی زوون حیساب وانـه کـه قمری تقویم ِاولین قرون گادِر تاریخ‌شناسون وه ره بشنا و ثبت هاه. این زوون شـه وسّه ات‌خله ادبیـات داشته و اتی رسمـی زوون بی‌یـه کـه ونـه ویشته کتابون تراپرا بیـه. قدیمـی‌ترین بنویشتونی کـه این زوون جه باقی دَره، قرن چاروم بـه بعد شِنـه.

زوون یـا لهجه بی‌ین

این سوال ره خله پرسنّه کـه مازرونی اتا زوون هسته یـا گویش و لهجه. گتِ زوون‌شناسون گویش (انگلیسی جه: مقاله پشتو درباره کتاب dialect) ره اینتی تعریف کانّه کـه «ات‌چی هسته کـه زوون (انگلیسی جه: language) و لهجه (انگلیسی جه: accent) مـیون دَواشـه؛ گویش لهجه‌ی تون هَمِّس تر هسته و زوون جه تَنِک تر» [۱] همـینسه اتا ثابت سامون این سه‌تا تعریف مـیون دَنی‌یـه. اسا هر زوونی ره بنشنـه چن‌تی بررسی ها کـه زوون، گویش یـا لهجه هسته. اینجه دِتی مازرونی ره بررسی کامبی:

جامعه‌شناسی جه

جامعه‌شناسی دله گانّه کـه هر کشور دله فقط رسمـی زوونون ره بَنشنـه بائوتن «زوون» و بقیـه «گویش یـا لهجه» هستنـه. همـینسه ایران دله فقط ونـه «فارسی» ره بائوتن «زوون»؛ حتا عربی زوون کـه خله کشورون دله «زوون» هسته و دِنیـا دله فارسی جه معروفته هسته، اینجه «گویش» حیساب وونـه.[۲]

زوون‌شناسی جه

گویش‌شناسی و زوون‌شناسی دله اِشنِّه کـه «گفتار» چِتی هسته. این علم دله هِچکی شـه ماری‌زوون جه غلط گپ نَزِنده. ونـه دله فرق نَکانده کـه شمـه پَلی تلویزون ِاتا گزارش‌کَر دَره گپ زنده یـا اتا ذهنی‎عقب‌دکِت، یعنی مثلاً نتوندی باوّی «دیوار» ِکلمـه، «تیفال» جه درست‌ته هسته.

زوون‌شناسی دله اتا جامع تعریف دَنی‌یـه کـه زوون و گویش ِفرق ره سِراق هاده. مثلاً «سیوندی» بتونده هم زوون بائه، هم گویش بائه. «گویش» هسته چون اتا پچوک مَله دله ویشته گپ‌بَزه نَوانـه؛ «زوون» هم هسته چون ونـه نزدیکی زوونی دَنی‌یـه کـه ونـه واری بائه.[۳]

مازرونی ره این روش دله «زوون» دونّه؛ چون وه شـه ات‌خله لهجه دارنـه کـه این لهجه‌‌ها همدیگه جا نزدیکنـه، مازرونی قدیمـی بنویشت و مکتوبات هم دارنـه، وه دستور زبان دارنـه کـه بقیـه زوونا جه هم فرق کنِّه.[۴]

زوون‌شناسون گانّه کـه اگه مازرونی، فارسی ِگویش جه هسته، ونـه اتا قدیمـی زوون جه بَییته بَیی‌بائه. مازرون زوون اتا رج دله دَره کـه وشون ره گانّه «شمال‌غربی ایرانیج». زوونونی کـه این رج دله درنـه احتمالاً «پارتی زوون» یـا همون «اشکانی پهلوی» ِباقی‌بموندست هستنـه. اینان زوون جه گلکی، تالشی، کومشی و زازاکی خله مازرونی ره موندنّه. این رج دله کوردی و بلوچی و... هم دَرنـه ولی فارسی اتا رَج دیگه دله دَره و ونـه منشأ احتمالاً چیز دیگه هسته. [۵]

فارسی مازرونی کوردی از جه/جا ژی زَبَر جُر ژۆر پَز پَج پێژ فارسی مازرونی پارتی زیر جـِر/جیر ژیر

رِقِدبوردِن

فارسی و مازرونی هرکومتا اتا رجه دله درنـه و هیچ ارتباط زوونی همدیگه جه ندارنـه. ولی ات‌خله کلمـه فارسی دله جه بموئه مازرونی درون کـه باعث وونـه تدریجاً مازرونی رِقِدبدائه بَواشـه. این جدول دله ات‌سری کلمـه کـه مازرونی ِاسایی زوون و اصیل کلمات ره سِراق دنـه ره بنشنـه هارشائن:[۶]

اصیل ِمازرونی اِسایی مازرونی فارسی پرزا
Perza پِسِر
Peser پور/پسَر
Pur/Pesar زیله
Zile دِل
Del دِل
Del زوما
Zuma دوماد
Dumad داماد
Damad بِفره
Befre ابرو
Abru ابرو
Abru اَرش
Arŝ خرس
Xers خرس
Xers

ادبیـات

مسالک و ممالک ِکتاب دله اولیـه قرن‌های اسلامـی گادِر دیلمان و تبرستون ِزوون جه گپ بَزه وانـه. ابوعبدالله‌مقدسی گانـه: «کومش و گرگان ِزوون هِدی جه نزدیک هسته. ها بکار شونـه و گانّه هاکن و هاده و اینان قشنگه، و تبرستون ِزوون هم وشون جه نزدیکه ولی تبرستون دله تندته گپ زنّه».[۷] اینان جه فقط تومبی بفهمـیم کـه مسلمونا اولیـه قرون دله این زوون ره بِشنا ولی تومبی بعضی دیگه منابع جه بفهمـیم کـه این زوون جه کتابت هم کاردنـه. وقتی ساسانیون ِحکومِت رِقِدبورده، تبرستون دله مَله‌یی حکومتون بَموندِستنـه کـه مازرونی جه نوشتنـه و خوندِستنـه.[۸]

• آثار از مـیان رفته[۹]

مرزبون نومـه کـه اسپهبد مرزبان بن رستم قرن چاروم دله وه ره بنویشته ولی اسا فقط ونـه وَردِگاردسته‌ئون باقی بموندسته و ونـه اصل دَنی‌یـه.

نیکی نومـه مرزبان بن رستم اتا شعری دیوان هم داشته کـه ابن اسفندیـار شـه کتاب دله گانـه «تبرستون ِنظم ِدستور» بی‌یـه.

باوند نومـه اینتا کتاب شعر جه بی‌یـه و مـیونـهٔ قرون پنجم و شیشم بنویشته بی‌یـه.

شکره کـه خیـام ِنوروزنومـه دله ونـه نوم ره بَوِردنـه.

• دَکلِسته آثار[۱۰]

قرون چاروم که تا نـهم هجری جه فقط بعضی آثاری بموندستنـه کـه خله تَنِک‌تِرو دیگه کتابون مـیون دَرنـه (قابوس نومـه، ابن اسفندیـار ِتبرستون ِتاریخ، اولیـاءالله آملی ِرویـان تاریخ و ظهیرالدین مرعشی ِتبرستون و رویـان و مازرون تاریخ واری). این آثار ره صادق کیـا و داوود زاده و حبیب برجیـان بررسی هاه.

شیش‌تا دِ بیتی هم نظامـی گنجوی ِخطی نسخه‌ئون مـیون دَیینـه کـه اسا «پاریس ملی کتابخانـه» دله دَرنـه.[۱۱] و چارتا بیت هم عبدالقادر مراغی ِجامع الالحان دله بموندستنـه.[۱۲]شیخ علی گیلانی ِتاریخ مازندران (قرن یـازهم دله)، مؤمن تنکابنی ِتحفة المؤمنین (قرن یـازهم)، فرهنگ انجمن آرای ناصری، آنندراج فرهنگ و ... دله هم بعضی تَنِک-تِرو بنویشته‌ئون دَرنـه. [۱۳]

این جدول دله بتونّی بعضی تَنِک‌تِرو بنویشته‌ئون ره هارشین:[۱۴]

شماره اختصار گپ‌کَر؛ موضوع قایده قرن منبع توضیحات ۱ پیروجه علی پیروزه ِخَوِری ۱ بیت ۴ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۱۳۷، ترجمـه، ص ۸۷ بهار؛ کیـا، ۱۳۲۷؛ زاده ۲ مسته مسته‌مرد یـا دیواره‌وز؛ دِتا قطعه ۹ بیت ۴ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۱۳۹، ترجمـه، ص ۸۸ کسروی؛ بهار؛ کیـا، ۱۳۲۷؛ ادیب طوسی؛ زاده ۳ کاووس عنصرالمعالی کیکاووس، دِبیتی؛ جنگ دله بمردن خَوِری ۲ بیت ۵ کیکاووس، بکوشش نفیسی؛ ترجمـه، ص ۸۷ کیـا، ۱۳۲۷؛ ادیب طوسی، زاده، عمادی، ۱۳۵۹ ۴ خورشید اسپهبد خورشید ممطیر، دِبیتی اتا تاریخی حادثه خَوری ۲ بیت ۶ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۱۰۸، ترجمـه، ص ۶۱؛ اولیـاءالله، بکوشش خلیلی، ص ۹۷؛ ظهیرالدین، بکوشش شایـان، ص ۴۳ کسروی؛ کیـا، ۱۳۲۷؛ زاده ۵ باربد باربد جریر طبری؛ اتا بیت دِتا یـابو خوری ۱ بیت ۶ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۱۱۳، ترجمـه، ص ۶۵؛ اولیـاءالله، بکوشش ستوده، ص ۱۳۴؛ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۶۵ بهار؛ کیـا، ۱۳۲۷؛ ادیب طوسی ۶ گرده گرده بازو؛ دِبیتی شـه غم وسّه ۲ بیت ۶ ابن اسفندیـار، ج ۲، ص ۱۱۵؛ ظهیرالدین، بکوشش شایـان، ص ۱۷۷ کیـا، ۱۳۲۷؛ زاده ۷ ساری ساری ِشاعرون؛ اتا بیت مُجیر وسّه ۱ بیت ۶ ابن اسفندیـار، ج ۲، ص ۹۷ کیـا، ۱۳۲۷؛ زاده ۸ آمله بعضی ساسانی افسانـه‌ئون کـه آمُله زوون جه بائوته بَیینـه ۳ عبارت ؟ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۷۰، ترجمـه، ص ۲۴؛ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۲۷ کیـا، ۱۳۲۷ ۹ سام ابواعمرو؛ سام ِاژدهاکاشیِ خوری ۱ بیت ۶؟ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۸۹، ترجمـه، ص ۴۱ بهار، اقبال، کیـا، ۱۳۲۷؛ زاده ۱۰ معینی ابراهیم معینی؛ اتا دِبیتی کـه ونـه ات بیت نیکی‌نومـه شِنـه ۲ بیت ۶؟ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۱۳۷، ترجمـه، ص ۸۶ کیـا، ۱۳۲۷؛ زاده ۱۱ هجیم قاضی هجیم؛ اتا ملمع شعر کـه فارسی و عربی و طبری ونـه دله قاطینـه؛ حدود ۱۸ مصراع طبری خالص هستنـه ۳۲ بیت ۶؟ ابن اسفندیـار، ج ۱، ص ۱۳۴، ترجمـه، ص ۸۳ کیـا، ۱۳۲۷؛ مؤید ۱۲ قطب قطب رویـانی؛ اتا سه‌بندی ترجیع‌بند ۱۴ بیت ۷ ابن اسفندیـار، ترجمـه، ص ۲۶۰؛ اولیـاءالله، بکوشش خلیلی، ص ۱۱۱؛ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۸۶ کسروی؛ کیـا، ۱۳۲۷، زاده ۱۳ امـیرعلی امـیر علی؛ مطلع مرثیـه ترجیع بند ۱ بیت ۷ اولیـاءالله، بکوشش ستوده، ص ۱۶۶ کیـا، ۱۳۲۷ ۱۴ امـیر افراسیـاب کیـا افراسیـاب چلاوی؛ دِتا دِ بیتی ۴ بیت ۸ نسخه Supple. Pres. ۱۸۱۷ درون کتابخانـهٔ ملی پاریس، بـه نقل از قزوینی درون «مسائل پاریسیـه»، ص ۱۸۳-۱۸۱ قزوینی، برجیـان ۱۵ داوود امـیر داوود ِاتا دِبیتی ۲ بیت ۸ نسخه Supple. Pres. ۱۸۱۷ درون کتابخانـهٔ ملی پاریس، بـه نقل از قزوینی درون «مسائل پاریسیـه»، ص ۱۸۳-۱۸۱ قزوینی، برجیـان ۱۶ حسن حسن کیـا؛ سه‌تا دِبیتی ۶ بیت ۸ نسخه Supple. Pres. ۱۸۱۷ درون کتابخانـهٔ ملی پاریس، بـه نقل از قزوینی درون «مسائل پاریسیـه»، ص ۱۸۳-۱۸۱ قزوینی، برجیـان ۱۷ عظیم مـیر سید عبدالعظیم؛ دِتا دِبیتی ۴ بیت ۹ ظهیرالدین، بکوشش شایـان، ص ۲۹۳-۲۹۲؛ کنزالاسرار، ج ۲، ص ۷۰ کیـا، ۱۳۲۷، زاده ۱۸ ظهیر ۱ طبری عبارات «تاریخ طبرستان و رویـان و مازندران» دله ۵ جمله ۹ ظهیرالدین، بکوشش دارن، ص ۲۳۵، ۳۷۶، ۴۱۳، ۴۳۹ کیـا، ۱۳۲۷ ۱۹ جامع دِتا دِبیتی ۴ بیت ۹ نسخه‌های خطی «جامع الالحان عبدالقادر مراغی، بنقل از صادقی، ۱۳۷۱ صادقی، ۱۳۷۱ ۲۰ شیخ علی ضرب‌المثلی تیمور ِحمله سَره ۱ جمله ۱۱ ملا شیخ علی، ص ۵۶ عمادی، ۱۳۶۲ ۲۱ اسفندیـار کلمات و ترکیبات «تاریخ طبرستان» دله ۷ ابن اسفندیـار، جاهای مختلف کیـا، ۱۳۲۷ ۲۲ اولیـا کلمات و ترکیبات «تاریخ رویـان» دله ۸ اولیـاءالله، جاهای مختلف ۲۳ ظهیر ۲ کلمات و ترکیبات «تاریخ طبرستان و رویـان و مازندران» دله ۹ ظهرالدین، جاهای مختلف کیـا، ۱۳۲۷

عربی جه وَردگاردنی‌ین

اونچی کـه مازرونی ادبیـات ره ایرانی زوونون ِادبیـات جه سیوا و بتتر کانده چنتا وردِگاردِسته کتاب قرآن و مقامات حریری جه هسته. روشی کـه این وَردِگاردِنی‌ین (= ترجمـه) دله استفاده بیّه کلمـه-کلمـه‌یی هسته کـه باعث وونـه مازرونی زوون ِقواعد رعایت نَواشِن.[۱۵]

• قرآن ِنسخه، اسکاتلند ِگت ِلُژ دله

اتا قرآن اسکاتلند ِگت ِلُژ دله کَته کـه اِلون ساتن وه ره بررسی هاکرده. وه سال ۱۹۶۳، شـه بررسی په بائوته کـه این کتاب قرون دوازهم هجری یـا هیژهم مـیلادی و گانـه کـه این بنویشته‌ئون نا اسایی گیلکی ره موندِنّه نا مازرونی ره ولی مطمئناً کاسپینی زوونون جه هسته. ۱۷۰۰ کلمـه‌یی کـه متن دله دره جه ۶۰۰ فقره محلی و باقی فارسی هستنـه. الول ساتن ِمطالعه صامتها، صرف، نحو و واژه‌ئون ره درون بر گیرنـه.[۱۶]

• مقامات حریری

مقامات الحریری ِوَردِگاردِسته تهران ِملک ِکتابخنـه دله دره و ۱۸۹ وَلگِ (= برگه) هسته. صادق کیـا گانـه این کتاب ره اوایل قرن هفتم بنویشتنـه ولی فضل‌الله پاکزاد گانـه قرن نـهم و دهم هجری جه اون وَرته نتونده بائه.

• قرآن، سورتیجی ِخانواده دله

اتا وردگاردسته دیگه‌یی قرآن جه دره کـه سورتیجی ِخاندان وه ره ساری دله دارنـه و اینتا ۲۵۰ وَلگِ دانّه. اینتا دله قرآن ِدومـین نیمـه درنـه البته بجز آخرین سوره‎ئون کـه پچوک-پچوکنـه و حدوداً یک-سوم اصلی کتاب ره دربرگیرنـه و اینتای ِزوون مقامات حریری ِزوون جه نزدیکه؛ بنابراین ونـه قدمت قرون هفتم هجری جه ونـه بَرِسه. اتا مثال این نمونـه جه یـارمـی:

«یـا ایـها النّاس اِتّقوا ربّکُم انّ زلزله السّاعه شییٌ عظیم» ای مردمون بترسین شما خیـا را کی زمـین‌لرز قیومتی جیش وزرک

• دِتا قرآن، مجلس کتابخنـه دله

دِتا خطی نسخه قرآن جه مجلس ِکتابخنـه دله دره: اتا شماره ۱۲۲۷۸ جه و ۳۱۸ ولگ جه کـه ونـه نوم ره «تفسیر قرآن با ترجمـه طبری جلد اول» و دیگری ره شماره ۱۷۹۸۲ جه ۳۸۸ ولگ جه «تفسیر قرآن از سورهٔ مریم که تا آخر با ترجمـهٔ فارسی و طبری کهن» ِنوم جه وینّی.

قرآن ِزیدی ترجمـه

اتا قرآن ِدِگاردسته کـه مریم ِسوره که تا آخر جه فارسی و طبری ِهمراهی هسته شماره ۱۷۹۸۲ جه مجلس کتابخنـه دله دره. شـهاب‌الدین حسینی مرعشی ونـه جلد ِپشت بنویشته: «اونچی مِن هارشیمـه و بفهمستمـه اینـه: آیـات ِحواشی تفسیری دره کـه ملتقط کشاف جه، بیضاوی، ناصر کبیر ِتفسیر، ثعلب ِتفسیر، سُدّی ِتفسیر.ی کـه تفسیر ره بائوته کـه بَنویسِن «ملاحاجی پسر فقیـه مازندرانی دیلمـی» بی‌یـه کـه زیدیون جه هسته. اونچی مـه نظر رسنـه تفسیر ره علامـه بحاثه شیخ مجدالدین مازندرانی بنویشته کـه حدود سال ۷۰۰ بمرده. این نسخه دله مازرونی کلمات و بعضی زیدی اصطلاحات خله زیـاده»[۱۷] اتا نمونـه ونـه کوثر ِسوره جه:

• «إنّا أعطَیناکَ الکَوثَرَ» اما ترا هادائیم یـا محمد (ص) وهشتی خونی چشمـه
• «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانحَر» نماج ، تی خیـا شکر بجار دنی بره، دیم هاقبله کن، قربان
• «إنَّ شانِئَکَ هوَ الأَبتَرُ» که ترا بزا نوم بوسته اونـه

قرن نوزدهم مـیلادی گادِر

این آثاری کـه بالاته بنویشتونـه، مازرونی هستنـه ولی اَنده این زوون عَوِض بَیی‌یـه، معاصر ِمازرویون ره حالی نَوانـه و این زوون ِخصوصیـات ره سِراق نَدِنـه. اولین آثاری کـه این زوون جه هَنتا دَره و اِما ره وَرائه، قرن نوزدهم مـیلادی شِنـه. این آثار گانّه کـه دویست سال ِاخیر این زوون ِکُلی مشخصات خله تغییر نَکارده.

• نصاب

امـیر تیمور قاجار ساروی کـه وه ره امـیر مازندرانی گاتِنـه، محمد شای قاجار ِدوره اتا کتاب ره «نصاب» نوم بنویشته. این کتاب دله ۸۵۳ کلمـه ره مازرونی و فارسی جه گانـه که تا مخاطبون این دِتا زوون ره تونِن هِدی سَر جه یـاد بَیرِن. این لغات ره صادق کیـا سه‌تا نسخه سَر جه استخراج هاکرده و «طبری واژه‌نومـه» (۱۳۲۷) دله بَنویشته.

• مستشرقون ِبنویشته‌ئون

آثار دیگه کـه مازرونی قرن نوزدهم جه دانّه ره بعضی مستشرقون بنویشتنـه: الکساندر خوجکو (۱۸۴۲)، ایلیـا برزین (۱۸۵۳)، گریگوری والریـانویچ ملگنوف (۱۸۶۱٬۶۸)، برنـهارد دارن (۱۸۶۲٬۷۵)، ژاک دمورگان (۱۹۰۴) این مستشرقون ِرَج دله قِرار گیرنـه.

بعضی مازرونی وَردِگاردِسته‌ئون هم دَرنـه کـه اینان ره هم مستشرقون بنویشتنـه یـا وشون توصیـه هاه کـه بنویشته بَوو:

طوفان البکاء جه [۱۸]

گلستان سعدی جه [۱۹]

شیخ طبرسی جنگ ِخَوِری [۲۰]

آمل و بارفروش ِاوضاع جه ۱۳۰۷ هجری قمری [۲۱]

• کنزالاسرار

این کتاب اتا دیوان هسته کـه ونـه دله اتخله دِ بیتی «امـیر پازواری» جه دَره. این کتاب ره «برنـهارد دارن» و «محمد شفیع مازندرانی» سال ۶-۱۸۶۰ مـیلادی جمع هاه و سن پطرزبورگ دله فارسی ِدِگاردِسته جه چاپ هاه.[۲۲]

گرامر

نیما یوشیج ِروجا دله مازرونی گرامر ره «SVO» بنویشتنـه. یعنی فاعل، فعل، مفعول. اِسا دیگه خله کمته اونتی گپ بزه وونـه، هسا مازرونی گپ بزوئن ره SOV جه اشناسنّه.

ضمـیر

زنان و مردان مازرونی جمله درون فرق ندارنـه، یعنی «وه» کـه گانّه هم تونده مَردی بوئه، هم تونده زِنا بوئه.

مازرونی دله ضمـیر سه حالت دانـه: فاعلی، مفعولی و ملکی:

ضمـیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع فاعلی، ساروی[۲۳] men te ve emâ šemâ vešun مفعولی، ساروی mere tere vere emâre šemâre vešunre ملکی، ساروی me te vene ame šeme vešune فاعلی، کلاردشتی[۲۴] men to un/on amâ šomâ ušon مفعولی، کلاردشتی mene tere une/vere amâre šomâre ušone ملکی، کلاردشتی me te une/ve ame šeme ušone فاعلی، شـهمـیرزادی[۲۵] mo to/tu ü/o h-ama šamâ ošan مفعولی، شـهمـیرزادی mor-o tar-a/ter ür-a hamira šamira ošanra ملکی، شـهمـیرزادی me to/te e hami šami ošene

شناسه

فارسی دله دِ جور شناسه دارمـی: بگذشته و حال؛ ولی طبری دله سه جور هَسته: بگذشته، ساده حال و التزامـی حال.[۲۶] (این نمونـه‌ها شایی/قائمشـهری جه هسته)

۱. بگذشته:

• بن ماضی ساده: -ba-pet = پخت
• بن ماضی استمراری: -pat = مـی‌پخت

بگذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه eme i e emi eni ene

۲. ساده حال:

• بن مضارع اخباری: -paj = مـی‌پزد

ساده حال ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه embe eni ene embi enni enne

۳. التزامـی حال :

• بن مضارع التزامـی: -ba-pej = بپزد

التزامـی حال ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه em i e im in en

فعل

بَییتِن ِفعل(baiten = گرفتن) ره شایی/قائمشـهری لهجه دله اینتی صرف کانّه.

منفی ها وسه این فعل زمون‌های: ساده بگذشته ، کامل بگذشته ، التزامـی بگذشته ، التزامـی کامل بگذشته و التزامـی حال دله n ونـه فعل ِابتدا b جایگزین بَوو. زمون‌های: استمراری بگذشته و ساده حال دله na ونـه g جایگزین بَوو همـینسه زمون‌های: ساده بگذشته و استمراری بگذشته دله نفی اتی هسته. همـینجور دِتا زمون» دَر انجام وانـه بگذشته و حال منفی ندارنـه.

زمون/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع ساده بگذشته baiteme baiti baite baitemi baiteni baitene کامل بگذشته bait-bime bait-bi bait-bie bait-bimi bait-bini bait-bine التزامـی بگذشته bait-buem bait-bui bait-bue bait-buim bait-buin bait-buen کامل ِالتزامـی بگذشته bait-bi-bum bait-bi-bui bait-bi-bu bait-bi-buim bait-bi-buin bait-bi-buen استمراری بگذشته giteme giti gite gitemi giteni gitene انجام دَرگَنّه بگذشته daime-giteme daii-giti daie-gite daimi-gitemi daini-giteni daine-gitene ساده/آینده حال girembe girni girne girembi girenni girenne انجام دَرگَنّه انجام darme-girembe dari-girni dare-girne darmi-girembi darni-girenni darne-girenne التزامـی حال bairem bairi baire bairim bairin bairen

نقلی بگذشته

بعضی محققون گانـه مازرونی دله «نَقلی بگذشته» ندارمـی و گِنِش‌کَرون ساده بگذشته جه ونـه بَدِل استفاده کانّه ولی بعضی دیگه گانّه کـه نقلی بگذشته این زوون دله دِتا شیوه جه بساته وانـه اتجور اولیـه و قید تکیـه‌ی جا فقط وِنـه کومِک بَییتِن.[۲۷] (اینان بابلکنار لهجه جا هستنـه)

• اگه «اولیـه تکیـه» «فعلی پیشوند» سَر کَب‌بائه، ساده‌بگذشته اِنـه.

او آن کار را کرد vә unta kar-rә ‘hæ-kәrdә بچه خوابید væčә ‘ba-xәtә ناهار خوردم čašt ‘bæ-xәrdәmә من چشمم را بستم mәn šә čәš-(r)ә ‘dæ-vәssәmә م برنج را باد داد (خاکش را جدا کرد) mә kija/dәtәr dunә-rә ‘hә-patә

• اگه :اولیـه تکیـه» «فعل اولین هجا» سَر بِئه، «نقلی بگذشته» وانـه.

او آن کار را کرده‌است ve unta kar-(r)ә ha-‘kәrdә بچه خوابیده‌است (اکنون درون خواب است) væčә ba-‘xәtә ناها خورده‌ام čašt bæ-‘xәrdәmә من چشمم را بسته‌ام mәn šә čәš-(r)ә dæ-‘vәssәmә م برنج را باد داده‌است mә kija/dәtәr dunә-rә hә-‘patә

لهجه‌ئون

مازرونی زوون

کارشناسون گانّه کـه مازرونی زوون دِوازده‌تا لهجه دانّه:

• کتولی: کوهستانی مناطق شاهوار ِشمال، کتول، پیچک مله، محمود آباد، فاضل آباد و استرآباد ِقدیمـی‌مَله‌ئون.
• کردکویی: شرقی هزارجریب، شاکوه زیـارت، بالاجاده، رادکان، شرقی گز و غربی گز و گرگان ِزنگی مَله و چاردنگه و گلوگاه.
• اَشرِفی (بهشـهری): هزارجریب چاردنگه (سورتی که تا کیـاسر) و جلگه‌یی مََله‌ئون گلوگاه که تا شاه کلیـه و قره‌طغان که تا نکارود ِدرکا.
• ساروی: چاردنگه (کیـاسر که تا دِدنگه کوهون)، مـیون دِرود و تجن رود که تا جویبار.
• سوادکوهی: سوادکوه و شاهی و کیـاکلا که تا جویبار و بیشـه‌سر.
• بابلی: چلاو که تا بندپی، امامزاده حسن و آلاشت ِغربی‌وَر و جلگله‎ای نواحی مـیون فریدونکنار، بابلسر، بهنمـیر، کیـاکلا که تا کوهی روستائون کهنـه خط، گنج افروز و بابل کنار.
• آملی: بندپی که تا چلاو، لاریجانات، نمارستاق و کلارستاق آمل که تا امامزاده هاشم حوالی و جلگه‌ئون هراز، دشت سر و محمود آباد دِ وَر،جاده آمل چمستانِ جلگهئون، آمل و نور مـیون.
• نوری و نوشـهری: بیرون بشم، کجور، محال ثلاث و سرخ رود که تا چالوس ِدرکا.
• چالوسی و شرقی شـهسواری: کلارباستانی، بعضی روستائون بیرون بشم ولنگا سون و جلگه‌ای نواحی آب چالوس و عباس آباد و نشتارود مـیون.
• مرکزی شـهسواری: دوهزار و سه‌هزاری و خرم‌آبادی و گلیجانی و چالکش (آب نشتا که تا آب شیرودِ جلگه‌ئون مـیون)
• فیروزکوهی: فیروزکوه، دماوند که تا رودهن و بومـهن
• قصرانی: اوشان، فشم، مـیگون، لالان، شمشک، گاجره و توچال که تا جاجرود ِدرکای غربی‌وَر
• الیکایی : شامل ایل الیکایی گرمسار روستای فروان آرادان جه که تا روستای حصاربن فیروزکوه

مازرون و دیگه زوونون فرق

کاسپینی زوونون ِآمار، این آمار ره جهادسازندگی سال ۱۹۸۶ با حیساب اون گادِر ِدهستون‌ها و شـهرستون‌ها هِدا بی‌یـه.

این بخش دله مازرونی و بعضی دیگه زوونون ره جدول دله مقایسه کامبی. اگه خانّی اینتی جدول‌ها جه ویشته دونین و زوون‌های ویشتری ره هارشین، اینجه ره بَوینین:

• Indo-Iranian Swadesh lists (extended)

این جدول دله فقط فارسی، کوردی، گیلکی و انگلیسی ره بیـاردمـی و مازرونی جه مقایسه هاکِردمـی. این جدول دله فارسی و مازرونی ِونگ‌نویس‌بَیی عبارتون هم دَرنـه کـه راحت بخوندِستن وسّه دَرنـه و اینتا ره بی‌یشتمـی کـه هرکی این زوون‌ها جه آشنا نی‌یـه، راحت بائه.

مازرونی مازرونی ِوَنگ‌نویس‌بَیی گیلکی انگلیسی فارسی فارسی ِونگ‌نویس‌بَیی کوردی دیم dim dim face روی/چهره ruy/čehreh rû وچه vače zäy baby/kid کودک/بچه kudæk/bæčé minall پییر/پـِر piyer/per pier father پدر pedær bawk شی پییر ši piyer mərdə per father of the husband پدرشوهر pedær šohar xezûr کیجا kijâ kor/kiĵä/kilka/läku girl doxtær Keç ریکا rikâ rey/rikä/ri boy پسر pesær Kur کرگ kerk kerk/murgh hen مرغ خانگی morgh khanegi Mirîşk گو guw gäb cow گاو gāv ga ملیجه melije pitär ant مورچه murčé Morcela کنگلی/زِزِم/ماز kangeli/zezem/maz siftäl=garzak bee زنبور zanbur Mêşhingiv بامِشی bâmeši piča/piche cat/pussy cat گربه/پیشی gorbe/piši Pisîk مـیچکا/مـیشکا mičkâ malĵå, čičini sparrow گنجشک gonješk Çivîka malan زمون/گادِر zemun/geder zəmat time زمان zaman dem اساره esâre roĵä/kiĵi/setarə star ستاره setare Stêr نسوم/سایـه nesum/sâyne nesä/saye shadow سایـه saye sî جور jur buĵor / jor up بالا bāla jor گت gat pilə=pila great بزرگ bozorg gewre ونـه vene vastån appetite or desire اشتها/مـیل ešteha/meyl bij بَشِندی‌یِن bašendiyen šondån/fotan pouring of liquids ریختن مایعات rixtan e mayeāt rêtin

وابسته جستارون

• مازرونی ادبیـات
• مازرونی مردمون
• تبرستون
• مازرون اوستان

بیرون چرخ‌هاییتن

• فرهنگ لغت مازندرانی
• مازرون نقشـه
• دستور زبان

منابع

↑ تبری متون، حبیب برجیـان، نشر: آیینـه مـیراث، ص=308

↑ تبری متون، حبیب برجیـان، نشر: آیینـه مـیراث، ص=308

↑ تبری متون، حبیب برجیـان، نشر: آیینـه مـیراث، ص=312

↑ تبری متون، حبیب برجیـان، نشر: آیینـه مـیراث، ص=313

↑ تبری متون، حبیب برجیـان، نشر: آیینـه مـیراث، ص=314

↑ تبری متون، حبیب برجیـان، نشر: آیینـه مـیراث، ص=316-7

↑ احسن التّقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص ۳۶۸

↑ واژه‌نامـهٔ طبری، صادق کیـا، تهران دانشگائ انتشارات، سال 1327، ص 10

↑ کیـا، همان، سال 1327

↑ متون طبری، حبیب برجیـان، فصلنامـه آئینـه مـیراث، ضمـیمـه شماره 15، سال 1388، ص 13

↑ افشار، ۱۳۸۳

↑ صادقی، ۱۳۷۳

↑ کیـا، ۱۳۲۶؛ عمادی، ۱۳۶۲؛ صمدی، ۱۳۷۲؛ قاسمـی، ۱۳۸۳

↑ برجیـان، همان، ص 51

↑ برجیـان، همان، ص 14

↑ Elwell-Sutton, L. P. , "An eighteenth century (?) caspian dialect," Tehran (Univ. series no. 843), 1342/1963, pp. 110-140

↑ برجیـان، همان، ص 105

↑ برزین ۱۸۵۳، ج۲، ص ۷۲-۷۹

↑ دارن ۱۸۶۰٬۶۶، ج۲، ص ۱-۱۲۲

↑ دارن ۱۸۶۵

↑ مورگان ۱۹۰۴، ص ۲۴۸-۷۶۰

↑ برجیـان، همان، ص 16

↑ گویش ساری (مازندرانی)، گیتی شکری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1374، ص 75

↑ گویش کلاردشت (رودبارک)، ایران کلباسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، سال 1376، ص 44

↑ راهنمای زبانـهای ایرانی، رودریگر اشمـیت، انتشارات ققنوس، سال 1388، جلد دوم، ص 504

↑ اشمـیت، همان، ص 503

↑ نقش نحوی تکیـهٔ اول درون گویش مازندرانی، فردوس آقاگل‌زاده، مجله گویش شناسی، دوره چارم، شماره اول و دوم، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال 1386، ص 33